Môi Trường Sống Quyết Định Bạn Là Ai

Đa số mọi người đều nghĩ mình tử tế. Việc tự đánh giá bản thân, mọi người thường cho rằng bản tốt bụng, thân thiện và chân thành. Chúng ta tưởng tượng những đặc điểm này là một tập hợp thuộc tính bền vững làm nên con người của mình. Nhưng sự thật là, chúng ta giống như những con tắc kè hoa, hành vi của ta thay đổi một cách bản năng và không chủ đích, dựa vào ngoại cảnh.

Những tín hiệu khác từ ngoại cảnh ảnh hưởng đến hành động của ta vì chúng ra tín hiệu cho phép ta cư xử tệ hại. Theo như lý thuyết đang gây tranh cãi về những khung cửa sổ vỡ, những người sống trong khu phố có nhiều cửa sổ bị vỡ sẽ có xu hướng phạm pháp, dù họ có là người tử tế. Vì cửa sổ vỡ là tín hiệu ám chỉ rằng dân cư nơi đây không quan tâm đến tài sản của họ.

Ngoại cảnh định hình hành vi. Khi những lái xe bước ra từ bệnh viện và thấy hầm để xe toàn rác, tờ rơi, giấy gói kẹo và cốc café đã hết (tất nhiên đều được sắp đặt bởi nhà nghiên cứu), gần nửa số người vứt tờ rơi từ xe của mình xuống đất. Trái lại, khi các nhà nghiên cứu quét sàn sạch sẽ, chỉ có 1/10 người vứt tờ rơi xuống sàn. Một cách tự nhiên, lái xe lựa chọn cách cư xử dường như phù hợp nhất với nhận thức của họ về môi trường xung quanh.

Tôi và bạn không chỉ có một bản thế. Dù chúng ta có những cá tính riêng biệt, nhưng tín hiệu ngoại cảnh đôi khi khiến ta cư xử khác với tính cách vốn có của mình đến mức đôi khi thật khó để xác định bản thân thật sự là ai, hay ít nhất, ta sẽ làm gì trong một hoàn cảnh nhất định. Ta vẫn luôn thoải mái với niềm tin rằng mỗi người có một bản chất riêng biệt: người tốt cư xử tử tế, người xấu hành động xấu xa và xu hướng tốt hay xấu đều do ta quyết định.

Nhưng những bằng chứng ngày càng chứng minh rằng, ở một mức độ nào đó, bản chất của chúng ta – một công dân tốt hay một kẻ vô trách nhiệm – sẽ thay đổi tùy lúc, phụ thuộc vào môi trường lúc ấy. Những tín hiệu từ môi trường có thể định hình và thay đổi ta thậm chí cả khi ta di chuyển từ một địa điểm trong thành phố đến một nơi khác cũng trong nội thành.